ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 6، شهریور 1400 ، شماره پی در پی 64

کارکردهای زیباشناسی و سبک شعری صفات در غزلیات عطار نیشابوری

صفحه (131 - 148)
ژیلا اسدی ، جلیل مشیدی (نویسنده مسئول)، زهرا رجبی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده

زمینه و هدف: صفت واژه ای است که موصوف خود ‌را مقید میکند و توضیحی درباره آن میدهد. شاعران برای بیان عمیقترین احساسات خود از ابزاری قدرتمند به نام صفت بهره میگیرند. در آثار ادبی، بویژه شعر، صفات بیش از آنکه از حیث دستوری اهمیت داشته باشند، در بلاغت آن نقش داشته و نکات پوشیدۀ ذهنی نویسندگان را آشکار میکنند. صفات بیانی در غزلیات عطار ارزش بلاغی، زیباشناسی و سبک‌شناسی بسیاری دارند که هم از نظر محتوایی و انسجام متن و هم از نظر تعیین سبک غزلیات حائز اهمیت هستند.

روش مطالعه: پژوهش پیش رو مطالعه ای نظری است که به شیوه توصیفی - تحلیلی به بررسی توصیفی این ابهامات، تحلیل کارکردهای هنری ـ زیبایی‌شناسی، و پیجویی تناسب بین این کارکردها و سبک شخصی عطار پرداخته است. بدین منظور صفات بیانی 400 غزل نخست از غزلیات وی، براساس کارکردهای بلاغی سبک‌شناسی مورد مطالعه قرار گرفته شده است.

یافته ها: غزلیات عطار از جمله آثار فاخر ادبی است که در آنها ترکیبات وصفی در عین سادگی، ابهاماتی رمزگونه دارند که درک آنها را مشکل میسازد. در این پژوهش نمودهایی از کاربردهای زیبایی‌شناسی صفت در شعر مانند صفت تسویه، صفت مفروق و غیره بدست آمده که تاکنون در آثار ادبی و پژوهشهای دستوری ـ بلاغی صفت بدان اشاره نشده و شایستۀ تأمل است.

نتیجه گیری: سبک غزلیات عطار در کاربرد هنری صفات، سبکی بینابین از درونه و برونه زبان است و بارزترین کاربرد بلاغی آن در ایجاد جلوه های موسیقایی است. مجازها همچنین در این غزلیات، نقش اساسی در انسجام محور طولی دارند؛ بگونه ای که دریافت درست مفهوم در گروِ دریافت درست از مجازها است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , زیبایی‌شناسی , بلاغت , صفت , عطار , غزلیات

• ابدع البدایع، شمس العلمای گرکانی، محمدحسین. (1377). به اهتمام حسین جعفری. تبریز: احرار.
• ارزش بلاغی و زیباشناسی صفت، حسین پورسرکاریزی، احمد. (1395). فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی، (7) 2، صص155-172.
• انیس العشاق، رامی، شرف الدین. (1325). به تصحیح عباس اقبال. تهران: انجمن نشر آثار ایران.
• بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، واعظ کاشفی سبزواری، میرزاحسین. (1369). ویراستار جلال الدین کزازی. تهران: معراج.
• بلاغت تصویر، فتوحی، محمود. (1385). تهران: سخن.
• ترجمان البلاغه، رادویانی، محمدبن عمر (1949). به تصحیح احمد آتش، استانبول: چاپخانه ابراهیم مخروس.
• در سایه آفتاب، پورنامداریان، تقی. (1384). چاپ دوم. تهران: سخن..
• درآمدی بر معناشناسی، صفوی، کوروش. (1383). تهران: سورۀ مهر.
• دستور زبان شعر معاصر، دهرامی، مهدی (1395). جیرفت: انتشارات دانشگاه.
• دستور زبان فارسی، انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن. (1391). ویرایش چهارم. تهران: فاطمی.
• دستور مفصل امروز، فرشیدورد، خسرو. (1392). تهران: سخن.
• رستاخیز کلمات، شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391). تهران: سخن.
• سبک‌شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود. (1390). تهران: سخن.
• شرح احوال و نقد و تحلیل آثار فریدالدین محمد عطار نیشابوری، فروزانفر، بدیع الزمان. (1353). تهران: دهخدا.
• شعر بی فروغ، شعر بی نقاب، زرین کوب، عبدالحسین. (1388). چاپ دهم. تهران: گلرنگ یکتا.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1383). چاپ نهم. تهران: آگه.
• العمده فی محاسن الشعر و آدابه و نقده، قیروانی، ابن رشیق، (1955)، تحقیق محمدمحی الدین عبدالحمید، ج2، قاهره.
• صفات ادبی و شاعرانه در دیوان حافظ و مقایسه آن با کار شاعران دیگر ایران و جهان، فرشیدورد، خسرو. (1376). بهار 1376. فصلنامه آشنا، شماره 34، صص 124-139.
• لغت‌نامه، دهخدا، علی‌اکبر. (1377). تهران: چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 15ج.
• نقشهای هنری صفت در ایجاد زبان ادبی. تصویرسازی و کیفیت عاطفه و اندیشه در شعر شاملو، دهرامی، مهدی. (1394). زیباشناسی ادبی، (23) 6، صص 27-46.
• Leech Geoffrey. N, (1969). A linguistic Guide to English poetry. London (3rd ed. 1973)